Hoge bomen, veel fruit
We rijden tot aan de rand van ’s-Gravenvoeren. Daar slaan wij de eerste ‘holle’ weg in. In Voeren liggen de dorpjes in het dal langs het water. Door eeuwenlang met paard en kar de hellingen op en af te rijden hebben de boeren de weg uitgehold. Na een steile klim te voet genieten wij van het fraaie vergezicht over het Voerdal: onder ons ontvouwt zich een lappendeken van groene akkers en weilanden. Het romantische plaatje met dorpjes, kapelletjes en imposante oude hoeven lijkt voor eeuwig bevroren. Onderweg naar Sint-Martens-Voeren zien wij de typische graften, begroeide ‘treden’ in het landschap. Die zijn het werk van de landbouwers: zij rooiden een strook bos om meer akkergrond vrij te maken en lieten dwars op de helling ‘een houtkant’ staan. Tussen de meidoorn, sleedoorn, hazelaar, es en iep wemelt het nu van de vogels. Een oude boerin klimt op de ladder die tegen een hoge appelboom staat. Zij vult haar mand, net zoals vroeger. Honderd jaar geleden kweekten de boeren – om wat bij te verdienen of voor eigen gebruik – appels en peren. In de meeste fruitstreken moesten de traditionele hoogstambomen plaats ruimen voor laagstam, maar niet in de Voerstreek. Onze gids legt uit: ‘Wij houden onze oude appel- en perenbomen bewust in stand. Veel moeilijker om te plukken, inderdaad, maar je kunt ze echt niet wegdenken uit ons landschap!’ Ook de natuur laat zich gelden. Onderweg zie ik massa’s maretakbollen in de bomen. Naar het schijnt leven er in Voeren nog dassen? ‘Dat klopt. Er zijn nog veel bewoonde dassenburchten. Wil je de dieren zien, kom dan ’s morgens vroeg of tegen de avond. Benader ze wel tegen de wind in. Anders ruiken ze je en ben je eraan voor de moeite.’
Kreten en gefluister
Tijd voor het aperitief! In de buurt van Sint-Martens-Voeren, op een heuvelflank, liggen de wijngaarden van De Pietershof. Wijnboer Piet Akkermans verwacht ons. Hij klapt zijn tafeltje open, ontkurkt een eerste fles en doet zijn verhaal. ‘Wij zijn hier een wijngaard begonnen omdat de bodem zich er toe leent. Tot aan de oppervlakte zijn de mineralen, mergel en ijzer, perfect in balans. Het gunstige microklimaat is een bijkomend voordeel. Het bos op de top beschermt de wijnranken tegen de noordenwind. Maar zo’n noordelijk gelegen wijngaard heeft ook nadelen: we vechten dagelijks tegen de luchtvochtigheid.’ De wijn smaakt er niet minder om: we proeven eerst een lichte pinot blanc, daarna volgt een krachtige chardonnay en een pinot gris. ‘Sorry voor de foute volgorde. Eigenlijk had ik jullie eerst de twee pinots moeten laten proeven en dan pas de chardonnay’, zegt Piet, maar ons hoor je niet klagen… Plots weerklinkt de ijselijke schreeuw van een buizerd door de lucht. Wij kijken verschrikt op, maar Piet lacht: ‘Niet op letten. Ik heb die vogelgeluiden opgenomen om de spreeuwen te verjagen. Maar helaas werkt het niet meer, ze hebben het intussen door!’
Voor de lunch verplaatsen we ons naar Teuven. Wij nemen plaats op het zonnige terras van herberg Moeder De Gans. Ik kies de forel met mierikswortelsaus, aan de overkant komt de rode trip met appelschijven op de tafel. Vrij vertaald is dat ‘een Voerense bloedworst in natuurlijke varkensdarmen met een geheim kruidenmengsel’. Onze gids nipt aan zijn Rick’s biertje van gerst, appel- en perenstroop. De kaasschotel achteraf geurt naar het nabije Land van Herve. Wij ronden af met een stevig stuk huisgemaakte appeltaart. Minder moet niet.
Forel heer en meester in Sint-Pieters-Voeren
Na het middageten trekken wij richting Sint-Pieters-Voeren, het kleinste dorpje van Voeren. Zeldzaam zijn de Vlaamse dorpen waar de kerk midden in een weide staat, zoals hier. Verder zijn er nauwelijks huizen te bespeuren. Wel waakt een imposant kasteel in Maaslandse renaissancestijl over het dorpje. Al sinds de dertiende eeuw stond op deze plek een Commanderij van de Duitse Orde. Die orde zag het als haar taak om pelgrims en kruisvaarders bescherming te bieden. Om dat te bekostigen had de orde heel wat bezittingen in Sint-Pieters-Voeren. Het kasteel zelf mogen we niet bezoeken, aangezien het nu in privéhanden is. We kunnen wel in de tuinen en rond de vijvers wandelen. Daarin zwemmen tienduizend forellen en steuren. Die worden er gekweekt tot prachtige, vlezige exemplaren. De Duitse ridders schepten hier al sinds de zeventiende eeuw hun vissen uit het water van de Voer. De bron hiervan ligt in het kasteelpark – je kunt ernaartoe wandelen. De forellen werden in Maastricht opgediend bij grote feesten. Sindsdien is de viskweek nooit stilgevallen. We laten ons zelf een bordje foreltoastjes opdienen: gerookt, gekookt en verwerkt tot mousse. Ondertussen worden de borden met gegrilde forellen aan de lopende band uit de keuken gedragen. Geen Voerens restaurant dat géén forel van Sint-Pieters-Voeren op de kaart heeft gezet.
Stroop stoken
Naast de slotgracht waait ons vanuit een schuur een intense geur van gestoofd fruit tegemoet. We betreden het terrein van de artisanale stroopstoker Wiertz. De man staat te roeren in een reusachtige koperen ketel. Zijn silhouet lost bijna op in de kookdampen: ‘Wij maken hier pure stroop, zonder suiker of toevoegingen. Er kan tot achthonderd kilo fruit in de ketel. Eerst worden de appels en peren gestoofd, daarna haalt men ze door de zeef. Daarna laat je het sap minstens vier uur lang indikken tot er ongeveer honderd kilo stroop overblijft, de pure pectine’. Maakt hij nu eigenlijk siroop of stroop? ‘Siroop, dat haal je bij de apotheker, wij hebben het hier over de echte appel- en perenstroop, drie kwart peren, één kwart appels.’
Een fietsparadijs langsheen vakwerkhuizen
Op de terugweg naar ’s-Gravenvoeren passeren wij enkele puffende fietsers. Geen wonder, want Voeren is niet alleen de meest oostelijke, maar ook de hoogst gelegen gemeente van Vlaanderen. Vooral rond Teuven en Remersdaal zijn de hellingen erg taai. Daardoor is Voeren ook een waar fietsparadijs, al is de fiets met elektrische hulpbatterij vaak meer dan welkom. In Remersdaal bevindt zich het hoogste punt van de Voerstreek én Vlaanderen, welgeteld 287,5 meter boven de zeespiegel. Daar sta je op het dak van Vlaanderen.
Wanneer de bomen verdwijnen, belanden we in een zonovergoten vallei. Weiden lopen uit natte komgronden, waarin de Veursbeek ontspringt. Er werd een nieuwe hoogstamboomgaard aangeplant. We krijgen een handvol vakwerkhuizen in het vizier, het gehuchtje Veurs kan niet veraf zijn. Het zijn typische woningen die opgetrokken werden met materialen die de inwoners in hun directe omgeving vonden. Onze gids legt uit: ‘Die huizen werden op een heel speciale manier gebouwd. Eerst vlocht men het raamwerk met wilg en els, daarna werd het gevuld met een mengsel van leem, gekapt stro en paarden- of varkensurine.’ Vakwerk, zo’n huis.
Appelwijn en jenever troef
Terug in ’s-Gravenvoeren dalen we af in de kelders voor de appelwijn van 'I genne Pley'. De statige woning naast de kerk is al sinds de vijftiende eeuw eigendom van de familie Ernon. Toen moeder haar erfenis deelde, was niemand van de tien kinderen in de wijnpers geïnteresseerd. Zoon Jean-Marie offerde zich op. Hij knoopte terug aan met de traditie. Zeventien jaar lang deed hij onderzoek naar appelrassen, bracht alle Voerense boomgaarden in kaart en legde dit samen met de geologische gegevens over de ondergrond van elk perceel. Hij bezocht wijnbouwers in het buitenland en volgde cursussen. Jarenlang werd er geëxperimenteerd en geproefd tot Jean-Marie wist wat hij wilde. Enkele fruittelers kweken nu appelen voor de appelwijn van 'I genne Pley'. Daarbij gaan ze even minutieus te werk als de Franse wijnbouwers, zo verkrijgen ze de correcte smaak.
We proeven twee appelwijnen. De eerste is geperst uit het ras Jonica, een iets zuurdere mutant van Jonagold. We verwachten een zurige ciderwijn, maar die vrees is ongegrond. De soepele neus valt meteen op. Tijdens het drinken ervaren we eerst geen verschil met een wijn van druiven. Dan komt er toch een herkenning van appel, net zurig genoeg om de eerdere soepelheid opnieuw wat hoekerig te maken. De afdronk is lang en aangenaam. De tweede fles is van het ras Braeburn. Deze appelwijn is zelfs gerijpt op eiken vat. De wijn krijgt een jaar om de tannine van het hout op te nemen. Langer hoeft een appelwijn niet te liggen. Daarna verandert hij niet meer wezenlijk van smaak. Dit kan niet anders dan de grand cru zijn! Een soepele en volle wijn, die doet denken aan de krachtige witte bourgognewijnen zoals Meursault.
