Interview met Alice Graas over het Art-Nouveaujaar in Brussel
Dit jaar wordt art nouveau in Brussel extra in de kijker gezet. 130 jaar geleden legde de architect Victor Horta de laatste hand aan het Tasselhuis en gaf hij het startschot van de art nouveau in Brussel. Dankzij een ruim aanbod aan tentoonstellingen, conferenties, evenementen en de opening van twee gebouwen belooft het een heel bijzonder jaar te worden.
Dankzij de Art Nouveau Pass is het nog gemakkelijker om enkele art-nouveaupareltjes te bezoeken. De pass die beschikbaar is in twee formules geeft je toegang tot drie art-nouveaugebouwen die je kan kiezen uit een lijst van meerdere opties.
Wij spraken voor deze gelegenheid met Alice Graas, strategische coördinator van art nouveau bij urban.brussels. Alice neemt ons mee in de geschiedenis van art nouveau in Brussel, en vertelt ons over de architecten en gebouwen. Ze licht ook al een tipje van de sluier op over het fantastische programma dat dit feestjaar ongetwijfeld een extra sprankel zal geven.
Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met visit.brussels
Het prille begin van art nouveau in Brussel
Om iets meer te weten over het prille begin van art nouveau, moeten we terug gaan naar het einde van de 19de eeuw. In België is de industrialisatie volop op gang. Dankzij de komst van machines kunnen er identieke series aan producten gemaakt worden, maar de echtheid van de artisanale producten gaat hierbij wel verloren. In Brussel is er een demografische piek en er ontstaat een noodzaak om te bouwen.
Parallel hiermee ontstaat er een afschuw van kunstenaars tegen de massaproductie die de industrialisatie teweeg brengt. De Engelse filosoof en kunstenaar William Morris gelooft dat als we terug gaan naar het mooie, unieke en nuttige artisanale werk, iedereen gelukkiger zal zijn.
Jonge architecten zoals Victor Horta, Paul Hankar en Henry Van de Velde leerden in de academie om oude stijlen te imiteren. Deze stijlen werden immers gezien als de basis van alles. Tegelijkertijd verschenen er ineens veel nieuwe technieken en materialen zoals metaal en glas. Victor Horta gaat zich beetje bij beetje distantiëren van de oude stijlen en grijpt de kans om met nieuwe materialen te werken. In 1893 ontwerpt hij het Tasselhuis, wat wordt gezien als het eerste art-nouveaugebouw in Brussel.
Prachtige stukjes vakwerk die zorgen voor een mooi geheel
De art-nouveauhuizen werden volledig naar de verbeelding van de opdrachtgever gemaakt. Dat maakt dat ieder art-nouveauhuis zo uniek is.
“Wat ik interessant vind aan de art-nouveauhuizen is dat iedereen de buitenkant wel kent. Maar Victor Horta zegt dat wat je ziet aan de buitenkant de reflectie is van hoe het gebouw er vanbinnen uitziet.”
Als we over art nouveau spreken wordt Victor Horta vaak in één adem mee genoemd, maar het spreekt voor zich dat hij de huizen niet alleen bouwde. Naast de architecten waren er ook decorateurs, tekenaars, beeldhouwers… Er zijn heel wat vaklui die een stempel drukten op deze stijl. Zo heb je het prachtige glaswerk van Charleroi en Val-Saint-Lambert en kwamen er ateliers in Brussel voor glas in lood. Op veel art-nouveaugevels prijken prachtige stukjes tekenkunst dankzij de sgraffito-techniek. Hierbij wordt een lijntekening gekrast in de gevel en vervolgens ingekleurd via de fresco-techniek.
Een sombere tijd voor art nouveau
Na de eerste wereldoorlog komt er een transitie. Er is een demografische daling en er zijn steeds minder mensen om te werken in de huizen. Men begint anders te bouwen. De interesse in dure art nouveau neemt af. Een sombere tijd voor de kunststroming breekt aan.
Na de tweede wereldoorlog werden er jammer genoeg veel art-nouveaugebouwen gesloopt. Zo verdwenen Hotel Aubecq en het Volkshuis, beide meesterwerken van Horta, uit het Brusselse straatbeeld. Jean Delhaye, architect, leerling en bewonderaar van Horta begon zich hiertegen te verzetten. Dankzij hem werden vanaf 1965 meerdere art-nouveaugebouwen geklasseerd.
Vanaf de jaren 70 beginnen er ook gebouwen te heropenen voor het publiek. Het Hortamuseum is hier het voorbeeld van, maar ook het stripmuseum en het muziekinstrumentenmuseum. Zelfs nu zijn er nog steeds art-nouveauhuizen die gerestaureerd worden en hun deuren openen.
Victor Horta, Paul Hankar en Henry Van de Velde
Victor Horta is waarschijnlijk de bekendste naam als we over art nouveau praten, maar de architecten Paul Hankar en Henry Van de Velde mogen ook zeker niet ontbreken in het lijstje.
Paul Hankar kende maar enkele jaren van succes. Het eerste art-nouveauhuis in Brussel stamt van 1893 en Paul Hankar stierf al in 1901. Paul Hankar bouwde vooral privé woningen waarvan er velen afgebroken zijn. Toch kom je in Sint-Gillis nog exceptionele gebouwen van hem tegen.
Henry Van de Velde is een apart geval. Hij verhuist namelijk snel naar Duitsland. Daarom zijn er maar weinig gebouwen in Brussel van zijn hand. Voor Villa Bloemenwerf liet Van de Velde zich erg beïnvloeden door William Morris en decoratieve kunst.
Horta’s iconische gebouwen
Het Tasselhuis is weliswaar één van de belangrijkste gebouwen aangezien Horta met dit gebouw het startschot gaf van art nouveau in Brussel. Horta veranderde met dit gebouw specifieke eigenschappen. Tot dan hadden de gebouwen in België een ingang aan de zijkant, met trappen, drie kamers op een rij en een keuken in de kelder waar ook het personeel woonde. De structuur van het Tasselhuis was heel anders. De voordeur stond in het midden, hierna volgde een ontvangstruimte, een tuin en een trappenhuis bijna in het midden van de leefruimte. Het Tasselhuis werd helemaal gemaakt naar de instructies van de opdrachtgever: Emile Tassel.
In 1893 ontwierp Horta het Autriquehuis, net voor hij begon aan het Tasselhuis. Het huis heeft een eerder klassieke indeling, en toont de zoektocht van de architect naar een nieuwe stijl. Zo werd er binnen gebruik gemaakt van metaal, wat in die tijd toch wel redelijk vergezocht was in een privéruimte. Je kan tot januari 2024 de tentoonstelling 'Bloemenpracht!' bezoeken in het Autriquehuis.
Sgraffiti: prachtige tekeningen op de gevels
In Elsene vind je het prachtige Hotel Albert Ciamberlani van architect Hankar. Het gebouw heeft een zeer brede voorgevel met een sgraffito om u tegen te zeggen. Het ontwerp van deze sgraffito komt van de symbolische schilder, Ciamberlani. Vandaag is het de residentie van de Argentijnse ambassadeur.
Een ander belangrijk voorbeeld van de sgraffito-techniek is het Cauchiehuis in de Frankenstraat. Dit wondermooi huis uit 1905 was het woonhuis van het kunstenaarsduo Paul Cauchie en Caroline Voet.
Twee nieuwe Art Nouveau huizen.
In mei 2023 opende Hotel van Eetvelde zijn deuren. Horta ontwierp dit huis voor baron Edmond van Eetvelde, secretaris-generaal van de onafhankelijke staat Congo. In het interieur van de woning gebruikte Horta materialen uit Congo en een aantal motieven die verwijzen naar de toenmalige kolonie. Het gebouw bestaat uit een kleine inkomhal die uitkomt op een gigantische wintertuin dat overkoepeld is met glas-in-loodramen. Deze ruimte diende niet om zomaar door te lopen, maar werd gebruikt voor recepties en feesten. Heel bijzonder aan dit gebouw is dat het gemaakt werd in verschillende fases. Later kwamen er nog een tweede en derde gebouw bij die met elkaar werden verbonden. Gebouw twee, met de naam LAB·AN, werd aangekocht door het Brussels Gewest en doet dienst als ruimte om art nouveau in België op de voorgrond te zetten.
Hotel Hannon, een hoekhuis van architect Jules Brunfaut, opende zijn deuren in juni 2023. Het herenhuis met zijn specifieke oriëntatie werd gebouwd in opdracht van Edouard Hannon en zijn vrouw Marie Debard. De meubels werden speciaal gemaakt voor het gebouw in Franse art-nouveaustijl. Hoewel de meubels niet meer in het gebouw staan, is alles goed gearchiveerd. Dit staat toe om in de toekomst het gebouw in zijn originele staat na te maken.
Tentoonstellingen, conferenties en activiteiten: voor elk wat wils
Het doel van het art-nouveaujaar is vooral om de Brusselaars en toeristen te beroeren. Dit wordt niet enkel gedaan door de huizen open te stellen. Er zijn zoveel meer activiteiten gepland.
“De tentoonstelling, bloemenpracht in het Autriquehuis is heel zeker de moeite waard. Dat is een heel mooie gelegenheid om het gebouw terug te zien, maar je ziet er ook schilderijen, affiches en tekeningen die focus leggen op bloemen. En natuurlijk is het onmisbaar om het huis van Hannon te zien. Dit gaat exceptioneel zijn.”
Het Réseau Art Nouveau Network, organiseert exposities en conferenties in Brussel over art nouveau in andere Europese landen. Want vergis je niet, Brussel mag dan wel de hoofdstad zijn van art nouveau, het is lang niet de enige plaats waar deze kunststroming floreerde.
In de Sint-Gorikshallen zal een groot deel van de programmatie van het art-nouveaujaar plaatsvinden met gratis toegang. Zo loopt er momenteel een tentoonstelling over art nouveau en circus en een tentoonstelling over art nouveau in Japan.
Iets totaal anders is het Artonovfestival dat doorgaat in oktober 2023. Tijdens dit festival zie je eens een heel andere kant van de art-nouveaugebouwen. Er worden evenementen georganiseerd in verschillende gebouwen. Je kan huizen bezoeken die normaal gezien niet opengesteld zijn voor het grote publiek.
Art nouveau leeft!
Art nouveau leeft echt in Brussel. Eind 2023 mag misschien het einde zijn van het art-nouveaujaar, maar het is zeker niet het einde van art nouveau in Brussel.
“Er zijn expo’s die doorgaan tot september 2024 en de huizen blijven ook buiten het art-nouveaujaar geopend voor het grote publiek. Ook tijdens het Art Nouveau & Art Deco festival, dat ieder jaar plaatsvindt in maart, worden er gebouwen geopend voor het groot publiek die normaal gezien niet te bezichtigen zijn.”
De Art Nouveau Pass
Sinds juni 2021 kan je enkele art-nouveauhuizen bezoeken dankzij de Art Nouveau Pass. De pass geeft je dit jaar niet alleen toegang tot negen art-nouveausites. Je kan met de pass ook kiezen uit elf uitzonderlijke tentoonstellingen. Bovendien geniet je van interessante kortingen. De pass is verkrijgbaar in twee formules. Met de eerste formule van 20 euro kan je een kiezen voor een bezoek aan drie art-nouveausites of tentoonstellingen. De tweede formule van 30 euro geeft toegang tot het Solvayhuis en twee art-nouveausites of tentoonstellingen. De pass is negen maanden geldig.
Het bezoek aan sommige gebouwen en tentoonstellingen moet op voorhand gereserveerd worden.
Meer informatie vind je via de volgende links:
Copyright foto's: © visit.brussels
