Traditie en cultuur op Paaseiland

Met drieduizend kilometer schijnbaar eindeloze zee rondom Paaseiland lijk je wel op het einde van de wereld beland. De iconische reuzenbeelden bewaken halsstarrig deze afgelegen uithoek en haar raadselachtig verleden. Gelukkig maar, zo blijft dit eiland vol traditionele Polynesische cultuur een boeiende trekpleister!

Vijf en een half uur na het vertrek in de Chileense hoofdstad Santiago zet mijn vliegtuig wiel aan grond op een piepklein eiland in de Stille Oceaan. “Welkom op Paaseiland, of zoals wij zeggen Rapa Nui”, zegt de captain. Terwijl ik over de zinderende tarmac naar het houten luchthavengebouw wandel, heet een vrolijk orkestje de ‘new arrivals’ met opzwepende Polynesische muziek uitbundig welkom. Het is heet en vochtig in Mataveri Airport. Gids Yoyo kent het klappen van de zweep, en heeft de motor van de minivan laten draaien zodat de airco z’n werk kan doen. Ik krijg een bloemenkrans om de hals en een flesje gekoeld water in de hand. “Het resort is amper tien minuten rijden. Fris je eerst op, daarna kunnen we samen lunchen”, zegt Yoyo. “Dan leg ik je meteen alles uit over het land van de reuzen.”

De boomloze vlaktes van Paasch-Eylandt

Over de wereldberoemde, kolossale stenen beelden op Paaseiland valt er ongeveer niks met zekerheid te vertellen, al is iedereen het erover eens dat dit een waar archeologisch wonder is. En dan hebben we het nog niet over de sfeer en de visuele impact, want die is onbeschrijflijk.

‘A larger than life experience!’ kopte icoonreiziger Michael Palin ooit. Paaseiland, ontdekt door de Nederlander Jacob Roggeveen op paaszondag in 1722 – vandaar de naam – is beroemd om zijn moai. Dat zijn de raadselachtige stenen beelden die gedurende een periode van, naar men vermoedt, ongeveer zeshonderd jaar vanaf de tiende eeuw op verschillende plaatsen langs de kust werden opgesteld op een stenen platform, ahu genaamd. In totaal zijn het er bijna duizend, maar veel van deze plaatsen zijn nu halve puinvelden. Oorsprong en betekenis van de uit vulkanische steen opgetrokken monumenten zijn onbekend, net als de manier waarop ze werden getransporteerd. Kortom: voer voor discussies, en net omdat we zo weinig weten, is Paaseiland al vaker een asielplaats gebleken voor bedenkers van hopeloze, doorgaans verkeerde theorieën.

Zelfs het rapport van Thor Heyerdahl, een van de laatste ontdekkingsreizigers van de twinstigste eeuw en bezieler van het eerste moderne archeologisch onderzoek op het eiland in 1995, wordt weggelachen. En dat terwijl de man eerder met zijn vlot Kon-Tiki furore had gemaakt. Algemeen wordt aangenomen dat de bewoners gedurende twintig generaties fervent beelden produceerden, wellicht om het mana, de kracht, van chef en voorouders, via het beeld te kanaliseren. “Hoe dan ook, zowat honderdduizend bezoekers per jaar dwalen rond en verdiepen zich in de indrukwekkende beelden en de geest van de voorouders”, zegt Yoyo. “Daarom besliste de regering in 2018 dat toeristen maximum 30 dagen op het eiland mogen blijven, daarvoor was die limiet 90 dagen.” Vanmiddag beginnen we eraan, een eerste kennismaking langs Ahu Akivi.

Maatstaf voor nul procent pollutie

Yoyo is een zegen, een local die alles, maar dan ook alles over het eiland weet. Stappend van de Ahu Akivi naar de koninklijke waardigheid Ahu Tahai in de Bahia Cook vertelt hij ons over de manier waarop de lokale bevolking zich de voorbije eeuwen met schaarse natuurlijke hulpbronnen in leven heeft weten te houden. En hoe het dankzij moderne communicatiemiddelen en de opkomst van het toerisme een nieuwe bloei doormaakt. 

De ceremoniële site van Ahu Tahai, opgericht in de zevende eeuw, is zeer waarschijnlijk de oudste van het eiland. Het gros van de beelden staat aan de kust, maar staart landinwaarts. Misschien voorzagen ze dat het gevaar van binnenuit zou komen. De bevolking zou oorspronkelijk hebben bestaan uit mensen met korte oren (hanau momoko) en met lange oren (hanau eepe). De macht en artistieke vaardigheden lagen bij de langoren. Zij zouden de beroemde beelden gemaakt hebben.

Yoyo weet ook alles over de jaarlijkse marathon (niet erkend omdat de spelregels aangepast werden) en over de superlange landingsbaan op de luchthaven, een investering van de NASA. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie hield Paaseiland altijd in optie als mogelijke uitwijkhaven voor de Space Shuttle. Maar ze hebben er hier nooit eentje gezien. “Jarenlang hing hier ook een meetstation in de vorm van een ballon boven het eiland”, vertelt Yoyo. “We werden toen als maatstaf voor de norm nulpollutie gehanteerd."

In een straal van vijf uur vliegen bevindt er zich dan ook niets rond dit eiland. "Pasen viert men niet op Paaseiland, ook al werd bijna driehonderd jaar geleden het eiland door een Hollandse expeditie op Paasdag ontdekt. Wij hebben een lenteviering met het rituele feest van de vogelman”, vertelt Yoyo. “Daarbij moeten de sterkste mannen afdalen van een driehonderd meter hoge klif en naar het kleine eilandje Moto Nui zwemmen om er het vers gelegde ei van de bonte stern te vinden. Wie het ei als eerste veilig terug aan land brengt, blijft voor dat jaar de hoofdman van het eiland, een uiterst belangrijke status in de gemeenschap.” Voor we het beseffen bereiken we de site en we aperitieven met zicht op de magische beelden bij zonsondergang.

Tot duizend jaar oud

Op dag twee wil Yoyo de grote tocht aanvangen: de hellingen van de krater Rano Raraku, ontginningsplaats van het gesteente waarvan de meeste moai zijn gemaakt. Er waait een geurige, zilte wind over het boomloze landschap, en de wolken werpen speelse schaduwen over het dichte gras. Van de officieel 900 geregistreerde moai-exemplaren heeft de helft deze mijngroeve rond de Rano Kaovulkaan nooit verlaten. Het grootste uit vulkaansteen opgetrokken beeld in de groeve is twintig meter hoog, het grootste beeld dat over vele kilometers werd verplaatst, meet tien meter.

Er zijn uiteraard andere gebieden in de wereld waar bewoners een groot deel van hun leven in kunst of religie investeren of investeerden. Maar hier, op een piepklein eilandje dat in de loop van zijn woelige geschiedenis vele jaren meer beelden dan inwoners had, is de schaal zo buitensporig dat ze voor echte reizigers onweerstaanbaar wordt. In de loop van de negentiende eeuw waren alle beelden buiten de groeve omvergeworpen, maar intussen staan de meeste weer overeind, deels dankzij buitenlandse hulp.

“Paaseiland is dan ook geen ‘gewoon’ toeristisch eiland. Niemand brengt hier zijn ‘vakantie’ door, ook al is het een tropisch eiland met zon en enkele verbluffende stranden”, vertelt Yoyo ’s middags tijdens de barbecuelunch op het rotsstrand van Maj Mea. “Het maakt dat toerisme de lokale cultuur niet overheerst. Integendeel, juist doordat het Paaseiland bijna uitsluitend geïnteresseerde cultuurreizigers aantrekt, hebben wij onze identiteit kunnen behouden en pronken we er graag mee. Ik denk dat dit alleen maar een meerwaarde oplevert.”

Ecolabel is heilig

Hoe kan je iets zo uniek conserveren? Hebben we dan nog niet alles platgelopen ondertussen? De belangrijkste natuurlijke grens blijft de afstand. Daarbovenop zorgt de dagelijkse (monopolie)vlucht van LAN discreet voor een gecontroleerde limiet van zowat 250 bezoekers per dag. Officieel zijn er geen bezoekersquota voor het Paaseiland, maar je moet wel een stoel in het vliegtuig kunnen bemachtigen. Sinds kort dokken er ook enkele kleine cruises, genre expeditieschepen, maar eigenlijk is dat aantal te verwaarlozen. Het resultaat van dat alles is dat er bijvoorbeeld geen hekken rond de belangrijkste bezienswaardigheden staan en het eiland nog vergeven is van de wilde paarden, zo’n vierduizend in totaal. Bussen zijn er niet, laat staan verkeerslichten. Je reist per wagen, fiets of paard. En meestal gewoon te voet. En de Paaseilanders zijn absoluut niet van plan hier iets aan te veranderen.

Niet buigen voor het grote geld

In 2010 spraken de inwoners zich in een referendum met grote meerderheid uit tegen de overbrenging van een van hun beroemde moaibeelden naar Parijs. Het betrof een zogenaamd voorouderbeeld waarbij de oogkassen karakteristiek schuin naar de hemel zijn gericht. Dat zou met veel poeha getoond worden in de Jardin des Tuileries. De eilandbewoners zouden er rijkelijk voor betaald worden door de Louis Vuitton-stichting. “Maar 89 procent zei nee”, vertelt Yoyo. “UNESCO Werelderfgoed blijft ter plaatse, luidde het. Wie het wil zien, moet maar naar hier komen.” Als er bijgevolg een volk de award voor vastberadenheid verdient, dan zijn het deze Polynesiërs. Hun gebied vormt dan wel officieel een onderdeel van Chili, maar een kleine vierduizend kilometer water maakt dat iets minder formeel en officieel.

Onze GRANDE reporters stellen volgend(e) hotel(s) voor in deze streek

Grande hotels