Van Chemnitz naar huis: verhalen uit de Culturele Hoofdstad van Europa 2025

Het voormalige Oost-Duitsland is zeker de moeite waard om te verkennen. We reizen met de treinen van Deutsche Bahn en European Sleeper naar Saksen, waar we Chemnitz bezoeken, de Culturele Hoofdstad van Europa in 2025. Tot 1990 heette deze stad Karl-Marx-Stadt, en het imposante standbeeld van Karl Marx is nog steeds een belangrijk monument en herkenningspunt. Daarnaast maken we uitstapjes naar het charmante Zwickau en het bruisende Leipzig, om zo de rijke geschiedenis en cultuur van deze regio te ontdekken.

C the unseen

Chemnitz is uitgeroepen tot Culturele Hoofdstad van Europa voor 2025. Om zich voor te bereiden op deze titel, heeft de stad culturele evenementen en kunstprojecten gepland, allemaal onder het motto ‘C the unseen’. Het motto weerspiegelt het doel van de stad om het onzichtbare zichtbaar te maken door verborgen plekken, onbekende mensen en vergeten verhalen te onthullen.

Een opvallend project in Chemnitz is het ‘Paarse Pad’, een wandelroute vol kunst en beelden die zich uitstrekt door de stad en de omliggende regio. Deze route toont het werk van een diverse groep kunstenaars, zoals de gerenommeerde Britse beeldhouwer Tony Cragg, de 19de-eeuwse Duitse beeldhouwer Carl Emanuel Wolff, en lokale opkomende talenten.

Daarnaast opent het Staatliche Museum für Archäologie Chemnitz in oktober 2024 een nieuwe tentoonstelling die zich richt op het verleden en heden van de mijnbouw in het Ertsgebergte, de geschiedenis van de regio en de impact van mijnbouw op de lokale gemeenschappen. Tegelijkertijd organiseert het Industriemuseum Chemnitz een grote tentoonstelling ‘Tales of Transformation’, waarin de veranderingen en ontwikkelingen van voormalige industriële hotspots worden belicht. 

In het wiel van de gids

Het is altijd een aanrader om een nieuwe stad te ontdekken: per fiets in het wiel van een gids. De fietsen zijn ‘homemade’: stevige stalen karkassen, en gelukkig met een brede waaier versnellingen. Het parcours is vlak, maar af en toe kent Chemnitz ook nijdige hellingen. 

Eerste stop zijn bunkers uit de Tweede Wereldoorlog, waar de bevolking kwam schuilen voor de bommenwerpers. Onze gids opent het ijzeren toegangshek: we betreden een labyrint van betegelde gangen. Hier konden makkelijk enkele honderden, waarschijnlijk duizenden, mensen schuilen. Her en der wordt het gangencomplex onderbroken door een zaaltje. Vandaag worden die nog gebruikt: door verenigingen, en zelfs voor feesten!

We fietsen verder langs het Karl Marx Monument, een indrukwekkend bronzen standbeeld van 13 meter hoog. Net achter het robuuste beeldhouwwerk prijkt op een muur de zin ‘Arbeiders van de wereld, verenigt u!’ in vier talen. Het monument werd ontworpen door een Sovjet-beeldhouwer ter ere van Karl Marx in de tijd waarin Chemnitz bekend stond als Karl-Marx-Stadt. Het is ongetwijfeld het meest beroemde monument in de binnenstad. Na de val van de muur in 1990 besloot men om de stad zijn vroegere naam Chemnitz terug te geven.

Communistisch verleden tot heden

We passeren ook de Rode Toren in de binnenstad, een middeleeuwse structuur die zijn naam wellicht te danken heeft aan de warme rode tint van de Rochlitz-porfierbekleding. In Duitsland is een ‘Rode Toren’ niet uniek. Veel steden hebben er één, wat meestal duidt op een juridische functie. Later, in de 16de eeuw, deed de toren dienst als gevangenis. 

Je voelt het communistische verleden doorheen de urbanisatie: brede lanen, machtige pleinen en appartementsblokken. We passeren het Stadtbad: mooie lijnen aan de buitenzijde, en binnenin licht en leven. Prachtig werk van architect Fred Otto! 

Dan moeten we recht op de trappers bergop: naar de top van de Stollberg. De oude luchthaven ligt in een wijk met bont gekleurde appartementsblokken. Veel is er niet meer te zien van de luchthaven: een zuilengang die als inkom diende, graffiti op de gebouwen errond. 

Nu terug naar beneden bollen, en daar komt een mooi gebalanceerd gebouw in zicht: Villa Esche. Lijnen met licht en ruimte: het werk van de Belgische meester-architect Henry Van de Velde. De villa is een bekend icoon van de Bauhaus-stijl en doet vandaag dienst als cultureel centrum en museum. Je leert er over de gebruikte materialen en ontwerpen die voor de verschillende kamers werden gehanteerd. 

De tocht eindigt in de chiquere wijken van Chemnitz: door groene parken en langs moderne luxe-appartementen. De DDR is hier ver weg, we zijn vandaag in de Bundesrepublik!

Centrum van cultuur en kunst

Kunstliefhebbers kunnen in het Gunzenhauser Museum hun hart ophalen dankzij het nieuwe project ‘European Realities’. De tentoonstelling onderzoekt de diverse realistische kunststromingen uit verschillende Europese landen in de jaren 1920 en 1930 en zal werken bevatten van bekende kunstenaars zoals George Grosz en Otto Dix. 

Ook het Theater Chemnitz is een bijzonder cultureel centrum in de stad, met een operagebouw, theater en concertzaal. Wij hebben het geluk dat we een blik achter de schermen krijgen: van de backstage ruimtes en de technische installaties op het podium tot de balletstudio’s en de orkestbak. We nemen plaats in een van de rode zitjes op het balkon waarop onze gids ons verrast met een leuke demonstratie. Hij duwt op één van de knoppen en er komt een geur van versgebakken brood naar ons toegewaaid. Hij lacht: ‘Dat is heel handig voor bakkerijscènes’.

Daarna steken we het Theaterplein over en gaan de stad in, waar de Schlossberg boven de bomen uitsteekt. Bij het Schlossberg Museum stoppen we even. Binnen ontdekken we de geschiedenis, kunstwerken en meer. Elk jaar zijn er ook speciale tentoonstellingen. In het museum zien we schilderijen en meubels, en een collectie alledaagse spullen van de 12de tot de 20ste eeuw. Op de begane grond zijn oude kloosterruimtes omgetoverd tot een tentoonstelling over gotische kunst in Saksen. In het park bij het museum kunnen we stenen fragmenten bewonderen in een lapidarium: die worden 's nachts verlicht wat zorgt voor een magische sfeer.

Festivals en fietsen

Chemnitz heeft een reeks festivals in de planning, waaronder Makers United, het festival voor creativiteit, technologie en innovatie en ook het driedaagse Kosmos Europa. Beide festivals worden in juni 2025 gehouden. Kosmos Europa bouwt verder op het succes van Kosmos Chemnitz 2022, dat in slechts één dag maar liefst 50.000 bezoekers trok. 

Van 30 mei tot 1 juni 2025 wordt het stadscentrum van Chemnitz omgetoverd tot een groot openluchtpodium voor HUTFESTIVAL. Drie dagen lang kun je genieten van meer dan 200 optredens van internationale artiesten en muzikanten.

Naast culturele evenementen heeft Chemnitz ook sportieve hoogtepunten te bieden. Toen Chemnitz in 2020 werd uitgeroepen tot Europese Culturele Hoofdstad, werd het nieuws in Berlijn gepresenteerd door een groep fietsliefhebbers, wat de aanzet gaf tot een bijzonder sportevenement: de European Peace Ride.

Groene Kluis van de Saksische Industriële Geschiedenis

Chemnitz heeft een rijk industrieel verleden en daarvan is het Industriemuseum een belangrijke getuige. Hier neem je een duik  in de geschiedenis van de industriële revolutie in Saksen, geïllustreerd door een verzameling machines, luxeproducten, gereedschappen en voertuigen. Het museum wordt ook wel de ‘Groene Kluis van de Saksische Industriële Geschiedenis’ genoemd. Naast de geschiedenis van de technologische vooruitgang omvatten de collecties ook de sociale, economische en kunstgeschiedenis vanaf het begin van het industriële tijdperk in Saksen tot vandaag.

Ook de locatie zelf is een uiting van het industriële verleden. Het museum is gehuisvest in een voormalige werktuigmachinefabriek van Herman en Alfred Escher AG, een opmerkelijk voorbeeld van de industriële architectuur. De fabriek werd vanaf 1999 geleidelijk aan omgetoverd tot een unieke museumlocatie. De montagehal en andere bijgebouwen werden gesloopt terwijl de gieterijhal en het aangrenzende machinehuis behouden werden als centrale en authentieke kernruimte.

Architectonisch icoon smac

Ook het State Museum of Archaeology in Chemnitz, bekend als het smac, weerspiegelt de rijke archeologische geschiedenis van Saksen. Het museum is gevestigd in het gerenoveerde warenhuis Schocken, een veelgeprezen architectonisch voorbeeld van het klassieke modernisme dat werd ontworpen door de beroemde architect Erich Mendelsohn. Het museumgebouw werd opgenomen in de monumentenlijst en onderscheidt zich door zijn skeletstructuur met vliesgevel en horizontale rijen ramen die overdag donker en ’s nachts licht lijken.

Het SMAC toont de geschiedenis van de mensheid vanaf het paleolithicum tot het vroege industriële tijdperk. Verspreid over drie verdiepingen bieden verschillende tentoonstellingen een boeiende reis door de geschiedenis, waarbij je een glimp opvangt van het dagelijks leven van de vroegere inwoners van Saksen. Hier kun je zien hoe mensen in het verleden leefden, met alles van oude gereedschappen en sieraden tot prachtige aardewerken potten.

Wat dit museum echt uniek maakt, is de presentatie van hoe een vulkaanuitbarsting het gebied omvormde tot een vruchtbare streek. Je kunt je voorstellen hoe het landschap eruitzag tijdens de uitbarsting en hoe het veranderde. Het museum presenteert voorwerpen uit die tijd, zoals overblijfselen van dieren die toen leefden maar nu zijn uitgestorven.