Reportagetip: De Algarve acht keer anders aan de zuidkust van Portugal

Kenners doen soms minnetjes over de Algarve. Niet het echte Portugal, vinden ze. Maar ver van de golfcourses en resorts ontdekten wij een ongerept binnenland en adembenemende kusten. We nestelden ons in knusse gastenkamers en gingen op zoek naar witte dorpen, kurkplantages, vergezichten, visrestaurants en natuurlijk ons droomstrand.

1.   Vis en voetbal

Hoe herken je een honderd procent Portugees visrestaurant? Twee vuistregels: zicht op zee en voetbal op televisie. De veranda van Faro e Benfica is een lichtpunt in de haven van Faro. De gasten turen er gespannen naar de match van de roodhemden waaraan het restaurant zijn naam ontleent. Of we trek hebben in dagverse oesters uit het natuurpark van Ria Formosa, wil de maître weten? De chef hoeft niet per se te experimenteren. De klanten lusten liever de klassiekers, maar dan wél met verve klaargemaakt. Wij hebben de specialiteit besteld die de Algarve onder één deksel vat: cataplana. Aardappelen, groenten en zelfs varkensvlees uit de tuin van Portugal delen de pot met dikke moten vis en schaal- en schelpdieren. Stapel de ingrediënten in laagjes en laat de pot sudderen zoals een tajine. Marokko is niet ver en was vroeger nog dichterbij. Algarve komt van Al-Gharb-al-Andalus, Arabisch voor ‘ten westen van Andalusië’, en de streek heeft de mosterd ook bij Mohammed gehaald.

2.  Daken als schatkisten

Dom Paio Peres Correia is een held in Tavira. In 1242 verjoeg hij de Moren na vijf eeuwen overheersing. Zijn graf is in de enorme, witgesauste Santa Mariakerk, die niet toevallig op de heuvel van de moskee werd gebouwd. Van het ooit zo machtige fort resten slechts schamele torens sinds de tsunami van 1755, die ook de benedenstad wegveegde. We kijken uit over fiere achttiende-eeuwse herenhuizen met smeedijzeren balkons en merkwaardige daken. Net schatkisten, weet onze gids. “De handelsreizigers die fortuin hadden gemaakt met oosterse specerijen, pronkten graag met hun rijkdom.” En lijken die schoorstenen niet op minaretten? Ook dat is karakteristiek voor de Algarve. Moslims die hun geloof niet meer mochten belijden, zouden privéminaretjes hebben opgericht. Bij de Romeinse brug kijken we naar hagelwitte blokkendoos op de heuvel. Tavira heeft evenveel laagjes als een cataplana. “Steek een spade in de grond en je stoot op ruïnes”, aldus onze gids.

3.  De kerkklok van Querença

In de kerktoren van Querença klettert om het halfuur een klepel tegen de klok. De toeristen op het terras van Restaurante de Querença – er is maar één, dus waarom moeilijk doen? – verslikken zich in hun petiscos; in het aangrenzende café slurpen de Portugezen onverstoord hun bica. De rust keert terug op het plein en ik begrijp waarom dit dorpje de hemel op aarde is als de kerktoren zwijgt: er gebeurt volstrekt niets. Vandaag niet, morgen niet, overmorgen niet. Ook al zijn de witte huizen verdacht netjes opgeknapt en groeit het aantal tweede residenties er even snel als het aantal schoolkinderen afneemt, de idylle blijft intact. 

4.  Van kurkeik tot spaceshuttle

“Als de kurkeik verdwijnt, sterft het platteland”, zegt Hélio Alves. Een gure wind jaagt de wolken over de plantage. De bosbranden van 2004 hebben veel kurkgaarden verwoest. Een ramp voor de kurkboeren én de tewerkstelling, want jonge eiken leveren pas na 43 jaar bruikbare kurk op. Waar de schors is weggesneden, kleurt de stam rood en later zwart. Hélio wijst cijfers op de eiken aan. “Deze datum wijst op het jaar waarin de boom werd gestript. Je kunt slechts elke negen jaar oogsten.” Tijdens de oogst wordt de boom werkelijk uitgekleed. Met een sikkel snijdt een gespecialiseerde vakman de schors open vanaf de wortels tot de takken. Daarbij volgt hij een natuurlijke verticale naad. De schors komt in één stuk los, als een mantel die opengaat. 

De Rota da Cortiça is een recent initiatief van de gemeente São Brás de Alportel en de lokale kurkproducenten. Portugal is de wereldleider in kurk, de rijkste man van Portugal maakte fortuin met kurk. Bovendien komt de beste kurk uit deze streek, de heuvelachtige Serra de Caldeirão. Waarom? “De kurk houdt van de Atlantische Oceaan en een mediterraan klimaat”, aldus Hélio. De kurkroute zet dat unieke erfgoed voor het eerst in de verf. Onze halve dagtrip begint in het burgerpaleisje van de kurkmagnaat, dat nu het kurkmuseum herbergt. Van de honderd fabrieken die São Brás een eeuw geleden telde, blijven er zeven over. De rolverdeling was simpel: São Brás oogstte de kurk en bundelde de stukken schors in balen; Silves sneed er stoppen uit. Over Silves, dat door een machtige Moorse burcht wordt gedomineerd, gaat een legende. De Moorse prins was er gehuwd met een Noord-Europese prinses. Omdat zij de sneeuw miste, liet de prins de omgeving beplanten met amandelbomen. De witte bloesems susten haar heimwee naar haar vaderland. Fijnbesnaarde zielen, die Moorse bezetters.

Amandelbomen, johannesbroodbomen en kurkeiken sieren de heuvels op de kurkroute. De kurkfabriek die we bezoeken, oogt primitief. In de reusachtige loods zijn vijf oudere arbeiders aan het puzzelen met stukken schors. Ze maken stapels die samengeperst worden tot balen van 70 kilo. Daarop reizen de balen naar gespecialiseerde producenten. Zo kun je in de streek de hoogtechnologische fabriek bezoeken die kurken maakt voor prestigieuze champagnemerken. Kurk isoleert ook geluidsstudio’s én de spaceshuttle. Ook wordt kurk vaak toegepast als vervangproduct voor leder en textiel. São Brás heeft een winkel waar je kurken tassen, jassen, jurken én gordijnen kunt kopen.