Als Turijn een belletje doet rinkelen, is dat vaak door het voetbal - Juventus en FC Torino, de lokale Club en Cercle - of door auto’s - Fiat, Lancia e tutti quanti. Deze stad aan de voet van de Alpen staat zelden op de toplijstjes voor een citytrip. En dat is erg jammer, want deze Noord-Italiaanse stad is een authentieke parel en moet weinig onderdoen voor veel andere Italiaanse kunststeden. Bovendien is de stad redelijk gemakkelijk te bereiken, met de auto of met het vliegtuig. Turijn – in het Italiaans Torino – kan uitpakken met historische, architectonische, culturele en toeristische pracht en praal. Wij trokken voor enkele dagen naar Turijn en zagen heel snel: dit wordt een verblijf om niet snel te vergeten.
Fiat, gianduja, vermouth, de koffie van Lavazza én de eerste koning van Italië: allemaal merken, producten of personen die Turijn aan de wereld heeft geschonken. Laten we beginnen met die koning. In 1861 werd Victor Emanuel II de eerste koning van het eengemaakte Italië. Turijn werd ook de eerste hoofdstad van de nieuwe staat, tot die titel in 1865 werd toegekend aan Firenze en in 1870, na het beslechten met een dispuut met de paus en het Vaticaan, aan Rome.
De reden om Victor Emanuel van Savoye tot koning te kiezen lag voor de hand: de Savoyes waren al lang voorstanders van de Italiaanse eenmaking, ook Risorgimento genoemd. Turijn is de hoofdplaats van Piemonte. De ligging, niet ver van Frankrijk en slechts door de Alpen gescheiden van Duitsland en Oostenrijk, zorgde ervoor dat de hertogen van Piemonte van oudsher krijgsheren waren. Getuige daarvan de Armeria Reale, een wapen- en harnassenmuseum dat al in 1837 werd opgericht. Het bekende Huis van Savoye heerste vanaf de zestiende eeuw over Piemonte en er viel altijd wel een oorlogje uit te vechten. Tussendoor was er tijd voor het bouwen van prachtige residenties en voor de uitbouw van hun hoofdstad Turijn tot een plek waar het aangenaam wonen en werken was en is. Het leverde de hertogen geen windeieren op: ze werden vervolgens koningen van Sardinië en, van 1861 tot 1946, de koningen van het eengemaakte Italië. De laatste koningin was de in Italië zeer populaire Marie-José, zuster van Leopold III en dus een tante van onze koningen Boudewijn en Albert II.
Paleizen en cafés
De meest indrukwekkende Savoye-paleizen in de stad zijn het Koninklijk Paleis en het Palazzo Carignano. Buiten de stad zijn Reggia di Venaria, een kasteel dat de pracht van Versailles moest evenaren, en Villa della Regina zeer de moeite waard. De stad zelf is ook zonder die paleizen ongelooflijk authentiek en aantrekkelijk. Je treft er nauwelijks nieuwbouw aan en er is 18 kilometer aan arcades. Er zijn talloze leuke winkels en levendige oude koffiehuizen, zoals Caffè al Bicerin, Caffè Pasticceria Baratti&Milano, Caffè Reale, Caffè Roma Gia Talmone, Caffè San Carlo, Caffè Torino en Confetteria Avvignano. En op diverse plekken, zoals bij bedenker Caffarel, bij Guido Gobino en bij Pfatisch, kan je terecht voor de bekende gianduiotti: de gianduja is hier in de stad uitgevonden!
Castra Taurinorum en Caffè Reale
De Romeinen wisten al dat dit een interessante plek was en bouwden hier in het jaar 28 voor Christus een militaire nederzetting die de naam Castra Taurinorum kreeg. Taurinorum werd later verbasterd en verkort tot Torino. Breng zeker een bezoekje aan de Porta Palatina, een van de middeleeuwse stadspoorten waarvan het onderste gedeelte nog uit de Romeinse tijd dateert.
Recenter van datum is het voormalige Koninklijk Paleis. Dat herbergt meerdere musea, de Musea Reali, en die zijn te bezichten met één ticket en via een gezamenlijke ingang. Het Palazzo Reale pakt uit met vorstelijke appartementen. We hebben zelden zoveel bladgoud bij elkaar gezien. De deuren, de plafonds en de meubelen: niets was veilig voor de decorateurs van de Savoyes. De hal van de Zwitserse Wacht, niet enkel het Vaticaan had daar een patent op, zou de mooiste zaal van het paleis zijn, ik verkies de balzaal. Met zoiets in huis zou het ten huize van ondergetekende alle dagen feest zijn! Let ook op de zogenoemde Trap van de Schaar, een ingenieus bouwwerkje. En dan vergeten we nog het prachtige parket en de verbluffende collectie Chinese vazen.
De stoere wapengalerij, Armeria Reale, toont oogverblindende harnassen en wapenuitrustingen. Het museum van Antiquiteiten herbergt mysterieuze beelden uit de oudheid. En de Galleria Sabauda? De Savoyes waren verwoede verzamelaars en dat zullen we geweten hebben. Alleen al uit onze streken zijn in die collectie vertegenwoordigd: Jan van Eyck, Pieter Paul Rubens, Antoon van Dyck, Rogier van der Weyden, Rembrandt en enkele leden van de Breugel-familie. Vooraf of achteraf kan je terecht in het Caffè Reale. Dat is bereikbaar, ook zonder bezoek aan de musea, via de binnenkoer van het paleis. Het interieur is verbluffend. Dit was ooit een oude opslagkamer, met grote vitrinekasten. Waren hier allerhande voedingswaren opgeslagen? Of blinkende verzamelingen bestek en serviezen? Het Caffè Reale is bovendien een van de plekken in Turijn waar je terecht kunt voor een ‘meranda reale’: een kalorierijk verwenmoment zoals u ze niet elke dag tegenkomt. Als drankje kies je voor een warme chocolade of een Bicerin, een wondere mengeling van koffie, chocolademelk en melkroom, en dat drankje krijgt het gezelschap van een smakelijk bordje met koekjes en andere zoetigheden.
Madama, Egypte, film en voetbal
Tweemaal in de geschiedenis van Piemonte werd het hertogdom geleid door een regentes, omdat de troonopvolger nog te jong was om zelf te regeren. De eerste ‘madama’ was Christine de France, dochter van de Franse koning Henri IV. Zij liet het paleis waarin ze woonde moderniseren en dat wordt sindsdien Palazzo Madama genoemd. Een vreemd bouwwerk is het, met een barokke voorgevel en een opvallend kenmerk: een oude Romeinse stadspoort fungeert als achtergevel. In het paleis is een museum voor oude kunst gehuisvest. Het nabijgelegen Palazzo Carignano huisvest het museum van de Italiaanse eenmaking. En de fameuze lijkwade van Turijn? Die bevindt zich in de kathedraal, eveneens in de stadskern. Maar opgelet: je kunt er wel de kapel van de lijkwade bezoeken, maar de lijkwade zelf wordt slechts om de 25 jaar getoond.
Nog niet uitgekeken? Het Museo Egizio zou na dat van Caïro het best uitgeruste Egyptisch museum ter wereld zijn. Voor moderne en hedendaagse kunst moet je in het GAM zijn en voetballiefhebbers trekken ongetwijfeld graag naar het Juventus Museum – tenzij ze voor FC Torino supporteren.
Megalomane architect
Bij de Mole Antonelliana waren de Savoyes slechts zijdelings betrokken. Architect Alessandro Antonelli overtuigde in de negentiende eeuw de joodse gemeenschap van Turijn om een nieuwe synagoge te laten bouwen. Aan de bouw ervan werd begonnen in 1863. De financiers hadden snel vragen bij de megalomanie van de architect en draaiden de geldkraan dicht nadat Antonelli de hoogte van de toren veranderde van 47 naar... 113 meter. Van 1869 tot 1873 lag de bouw stil, tot Antonelli het stadsbestuur zo gek kreeg om de financiering over te nemen. Het gebouw zou een eerbetoon worden aan Victor Emanuel II, de hertog die in 1861 koning van Italië werd. Antonelli was in de wolken en paste nogmaals zijn ontwerp aan. Met zijn 167 meter hoge toren was dit ooit het hoogste gebouw ter wereld. Nog steeds zou de Mole Antonelliana het hoogste stenen gebouw van Europa zijn. En hé, let op de muntjes van twee eurocent wanneer je in Italië bent. Misschien vindt je er eentje waar de Mole Antonelliana op staat afgebeeld!
Lingotto
Wie Turijn zegt, denkt natuurlijk ook aan Fiat. De hoofdzetel van dit in 1899 opgerichte Italiaanse automerk bevindt zich hier en een bezoek aan de oude Lingotto-fabriek is absoluut de moeite waard. De voormalige fabriek – uit de jaren 1920 en ook nu nog erg indrukwekkend – werd getransformeerd tot een hedendaags complex met een winkelcentrum, kantoren, een hotel, een congrescentrum, een cinemacomplex en restaurants. Opmerkelijk is het testcircuit bovenop het gebouw. Dat werd verbouwd tot hangende tuin, met wel nog de mogelijkheid voor elektrische en hybride auto’s om er ritjes te maken. De figuurlijke kers op de taart van Lingotto is het privémuseum van de Agnelli’s, de familie achter Fiat: de Pinacoteca Giovanni e Marella Agnelli. Je bewondert er werk van oude Italiaanse meesters en moderne internationale kunstenaars én je hebt een mooi zicht op het oude circuit. Het aantal getoonde werken in de Pinacoteca is beperkt, maar het is de kwaliteit die telt: zes doeken van Canaletto, twee werken van Bernardo Bellotto, zeven werken van Matisse en voorts werk van Tiepolo, Balla, Manet, Renoir, Picasso, Severini en Modigliani. Daar hebben de Agnelli’s véél autootjes voor moeten verkopen.
Autogek? Dan moet je natuurlijk een bezoek brengen aan het MAUTO, het nationaal automuseum, niet ver van Lingotto. Je vindt er een unieke verzameling oude en moderne wagens, niet alleen Italiaanse merken, en valt er van de ene verbazing in de andere. Wat kunnen auto’s toch mooi zijn... en wat zijn die Italianen sterk in design. ‘Verboden saai te zijn’, leek wel het motto te zijn van de ontwerpers van al die fraaie modellen.
Het nieuwe Turijn
Ook elders in de stad zijn oude industriële sites verbouwd tot hedendaagse woon- of werkruimtes. Zo is OGR een nieuwe place to be, naast o.m. Nuvola en het DORA-Park. OGR doet een beetje denken aan C-Mine in Genk, ook zo’n voormalige industriële site die weer tot leven werd gebracht. Hier bruist het van de creativiteit en hier lieten we ons bij Snodo OGR verleiden tot een Extra Vermouth – L’Ora del Vermouth di Torino, een proeverij van enkele soorten tongstrelende vermouths die het gezelschap krijgen van enkele lokale culinaire specialiteiten. Zoals gezegd werd vermouth hier in Turijn uitgevonden. Maar zeg dat niet aan de inwoners van Marseille, want die gaat er prat op... vermouth te hebben uitgevonden. Hoe dan ook, de vermouth-proeverij, die je ook op andere plekken in de stad kunt boeken, is een leuke ervaring, en zo snuif je hier de sfeer op in een deel van het moderne Turijn.
Skyline
Een laatste tip: wil je de skyline van Turijn bewonderen, en bij helder weer de Alpen op de achtergrond? We geven je vier mogelijkheden. In volgorde van hoogte: het panoramisch uitzicht vanuit een van de torens in het Palazzo Madama, het uitzicht vanuit de Mole Antonelliana, het uitzicht dat je krijgt als je de wandeling of de busrit maakt naar de Monte dei Capuccini aan de overkant van de Po en, tot slot, nog even verder en hoger: het uitzicht als je de Villa della Regina bezoekt. Telkens zie je een groter deel van de stad en er is één constante: telkens werp je een blik op een stad die uitnodigt om terug te komen. Dat gaan we dus zeker doen!
Meer info
Turijn
Piemonte
Copyright foto's: Wim De Mont
