Het oosten van Duitsland heeft veel meer te bieden dan Berlijn, Potsdam en Weimar. Ten zuiden van die drie bekende plekken ligt Saksen, met als grote trekkers Leipzig en Dresden. Die twee Saksische steden stonden al langer op ons wenslijstje en een autovakantie naar deze twee Oost-Duitse parels ontgoochelde helemaal niet!
De Oost-Duitse stad Leipzig zat in de communistische periode – van de periode na de Tweede Wereldoorlog tot aan de val van de Berlijnse muur in 1989 – een beetje verborgen in de nevelen van de tijd. Toch ademt de stad geschiedenis en cultuur. Véél geschiedenis en véél cultuur. Leipzig was hét centrum van het boek in Duitsland, tot Frankfurt na 1945 die rol overnam. Er bleef in de DDR – de Duitse Democratische Republiek, zoals communistisch Duitsland zich noemde – wel een Boekenbeurs bestaan, maar die beperkte zich vooral tot een rolletje binnen de toenmalige internationale communistische wereld. Leipzig was lang het economische en culturele hart van Saksen en stilaan komt die vroegere culturele rol weer naar boven, met dank aan de opera, de vele musea en Johann Sebastian Bach.
J.S. Bach
Leipzig was en is de stad van Johann Sebastian Bach. Een bezoek aan Leipzig begint dus onvermijdelijk in het Bachmuseum en in de nabijgelegen Thomaskirche. Bach is voor velen dé klassieke componist aller tijden. Hij was 27 jaar lang cantor in de Thomaskirche en componeerde hier vele van zijn meesterwerken. Het gebouw waar hij met zijn gezin woonde, is helaas afgebroken. Het zeer aan te bevelen Bachmuseum bevindt zich in de patriciërswoning van een vriend van de componist, ene Georg Heinrich Bose. Al is Leipzig méér dan J.S. Bach. Enkele kinderen en kleinkinderen van Johann Sebastian waren - meer dan verdienstelijk - met muziek bezig. Daarnaast vertoefden onder meer Georg Philipp Telemann, Richard Wagner, Felix Mendelssohn Bartholdy, het muzikale echtpaar Robert Schumann en Clara Wieck en de Noor Edvard Grieg korte of langere tijd in de stad.
Binnenstad
De deels autovrije binnenstad van Leipzig is een zegen voor de bezoeker. Waarom houden zoveel steden bij ons vast aan steden die kapot worden gereden door auto’s? Het is aangenaam wandelen in de omgeving van het oude stadhuis. Opvallend zijn de vele oude winkelpassages: Specks Hof, de Mädlerpassage, Steibs Hof, het Jägerhof, waar nu eigenlijk vooral een cinema is gevestigd, en de moderne Strohsack: ook bij regenweer kan je hier op een aangename manier flaneren en winkelen. Of je trekt naar het tot winkelcentrum omgebouwde treinstation uit 1915, een gebouw van liefst 267 meter lang. Doe zoals wij en pauzeer in Café Riquet, in fraaie jugendstil, of in Café Kandler, waar je natuurlijk de lokale zoete specialiteit Leipziger Lerche bestelt, een soort amandelgebakje.
Oud en nieuw
Leipzig is een mix van oude, vaak na de Tweede Wereldoorlog heropgebouwde, én nieuwe architectuur. Er is oud met het Altes Rathaus en het eind 19e-eeuwse Neues Rathaus, het Romanushaus, enkele fraaie kerken en de oude beurs. Van recentere datum zijn het operagebouw, het Gewandhaus, het City Hochhaus en het Museum der Bildende Künste - MBK. In het Hochhaus kan je voor een bescheiden bedrag de lift naar boven nemen, met een prachtig panorama als beloning. Het MBK heeft een schitterende verzameling kunst in huis, met werk van onder meer vader en zoon Cranach, Rembrandt, Rogier van der Weyden en Jan van Eyck - van hem hangt hier ‘Portret van een oude man’.
‘Wir sind das Volk’
Hier is te weinig plaats om alle fraaie dingen van Leipzig op te sommen, maar de moeite waard zijn zeker ook het Egyptisch Museum en het Grassimuseum, het Museum in der Runden Ecke en de Nicolaikirche. Het was vanuit de Nicolaikirche, met zijn maandagse gebedswakes, dat in 1989 de protesten begonnen - ‘Wir sind das Volk’ - die zouden leiden tot de val de Berlijnse Muur en vervolgens van het IJzeren Gordijn. En het Museum in der Runden Ecke? Dit was decennialang een van de meest gevreesde gebouwen in de stad: het was de uitvalsbasis van de lokale Stasi, de Oost-Duitse interne inlichtingendienst die ervoor zorgde dat iedereen – je buren, je chef op het werk maar ook je kinderen – je kon verklikken voor ‘staatsondermijnende’ activiteiten. Meteen na de val van de Berlijnse Muur werden miljoenen dossiers voor vernietiging behoed. Nu is er een indrukwekkend museum dat de kille activiteiten van de Stasi in herinnering houdt.
Keurvorstelijk porselein
Op naar Dresden, die andere prachtige stad in de Duitse deelstaat Saksen. Vooraf hadden we gelezen dat Meissen een klein omwegje waard is en we besloten om tijdens onze rit van Leipzig naar Dresden hier even een korte stop te maken. Een goed idee: het fotogenieke kasteel, de Albrechtsburg, huisvestte de allereerste porseleinfabriek van Europa.
Vanuit een bepaalde hoek is het gotische kasteelcomplex zeer idyllisch, maar hier werd hard gewerkt. Aan het begin van de achttiende eeuw achterhaalde een Duitse chemicus het geheim van Chinees porselein en de keurvorst van Saksen startte de fabrikatie van kwaliteitsvol porselein, wat euforie teweegbracht voor de staatskas. Tot 1865 werd in bijgebouwen van het kasteel het befaamde Meissen-porselein geproduceerd, sindsdien is de ‘Staatliche Porzellan-Manufaktur’ gevestigd aan de rand van de stad.
Het balkon van Europa
Dresden doet misschien een belletje rinkelen door de herinnering aan de hevige bombardementen die hier in februari 1945 plaatsvonden. Over die vreselijke bombardementen, met meer dan 20.000 doden als gevolg, is al heel veel geschreven in historische werken en ook in de literatuur. Alvast twee aanraders, als je die twee romans nog niet las: ‘Het stenen bruidsbed’ van Harry Mulisch en ‘Slachthuis Vijf’ van Kurt Vonnegut jr. – in het Engels ‘Slaughterhouse Five’.
Van de binnenstad van Dresden bleef na alle brandbommen bijna niets overeind. Nu zijn tal van gebouwen in hun oorspronkelijke glorie hersteld. Maar niet allemaal, zodat ook deze stad een mix is van oud en nieuw. Maar de oever van de Elbe is weer het ‘balkon van Europa’, zoals de stad lang werd genoemd. De Saksische keurvorsten, die een tijd ook koning van Polen waren, spaarden kosten noch moeite om Dresden uit te bouwen tot een parel van de barokarchitectuur.
Onvermijdelijk is een bezoek aan het Zwinger, met zijn indrukwekkende schilderijencollectie en de verbluffende verzameling van porselein uit China, Japan en natuurlijk ook het nabijgelegen Meissen. Het residentieslot, de Hofkerk, de Semperopera, het Stadtmuseum, het Albertinum en de Frauenkirche zijn andere must-sees. Logisch, want al deze gebouwen zijn ‘built to impress’!
Het Grünes Gewölbe huisvest de fabelachtige schatkist van de keurvorsten van weleer – en was in 2019 het decor van een spectaculaire kunstroof. In 2022 werd een deel van de buit teruggevonden, een ander deel blijft spoorloos, al zijn - enkele van? - de daders gearresteerd en veroordeeld.
Laat je niet afschrikken door de wachtrij, die op sommige momenten snel aangroeit: de Frauenkirche moét je bezocht hebben! Deze kerk, hét symbool van Dresden, werd in 1945 vrijwel volledig verwoest en pas in 1994 besliste men om van de ruïnes weer een volwaardige kerk te maken. Voor fijnproevers zijn ook het Verkeersmuseum en het Mathematisch-Physikalischer Salon interessant.
Neustadt
Hoe verleidelijk ook: beperk je in Dresden niet tot de altstadt. De neustadt, aan de overkant van de Elbe, werd tijdens de bombardementen veel minder beschadigd en is dus authentieker. Jonger van geest ook: in de buurt van de Kunsthofpassage bruist het van jong, lokaal en ambachtelijk talent. Dat trok leuke cafés en restaurants aan, die naar onze bescheiden mening de voorkeur genieten op de klassieke restaurants in de altstadt. Wandel ook eens tot aan de Elbe: van hieruit heb je een prachtig uitzicht over de altstadt met zijn barokke gevels en torens. Opzij van de altstadt zie je misschien een gebouw dat lijkt op een moskee, maar dat een voormalige tabaksfabriek blijkt te zijn. Een bezoekje aan het terras van dit Yenidze-gebouw levert je een mooi panorama op.
Bezoek aan het verleden
Maar we trekken alweer naar de neustadt, of beter gezegd: we blijven iets langer in de neustadt, want hier was ons hotel gevestigd. De altstadt mag uitpakken met enkele niet-te-missen musea, maar ook de neustadt herbergt musea die de moeite waard zijn. Zo is er Die Welt der DDR, waar tal van objecten, met daarbij ook voertuigen, het leven in de DDR-periode tot leven wekken. Schattig is het interieur van de voormalige melkwinkel van de Gebrüder Pfund, iets opzij van de innere neustadt.
Een tip voor een comfortabel verblijf in Dresden: voor een bescheiden bedrag koop je familietickets, ook als je met twee bent, om de hele dag gebruik te maken van het uitgebreide tramnetwerk in Dresden. Zo’n ticket voor het openbaar vervoer kan je bovendien gebruiken om het Militair-Historisch Museum te bezoeken, anders heb je daar een heel stevige wandeltocht voor nodig. De bekende architect Daniel Libeskind, bekend van het Joodse Museum in Berlijn, gaf een 19e-eeuws gebouw een piramide-vormig uitsteeksel. Het museum zelf bezit een enorme collectie en gaat objectief en genuanceerd met de militaire geschiedenis van Saksen en Duitsland aan de slag.
De toekomst
Helemaal gericht op de toekomst is dan weer de Gläserne Manufaktur, niet ver weg van het centrum. Deze productiesite is een paradepaardje van autofabrikant Volkswagen. Je kan er een begeleid bezoek boeken en ook testritten maken met hier van de band gerolde Volkswagens. De fabriek mocht sinds de opening in 2002 al meer dan twee miljoen bezoekers verwelkomen. Deze hypermoderne fabriek werd gebouwd voor auto’s met een klassieke verbrandingsmotor, zoals de Phaeton, maar produceert sinds 2017 elektrische wagens. Onderdelen worden aangevoerd met een speciale, milieuvriendelijke goederentram. En zo is Dresden helemaal klaar voor de toekomst.
Meer info
Duitsland
Leipzig
Dresden
Copyright foto's: Wim De Mont
Dit artikel verscheen in het GRANDE magazine van oktober 2003 en werd geschreven door Guy Van de Berg. Ook de beelden zijn afkomstig van de camera van Guy Van de Berg.
