Proeven van de middeleeuwen in het Brugse Ommeland en het Zwin

Home »
Proeven van de middeleeuwen in het Brugse Ommeland en het Zwin

GRANDE reporter Phebe Coppens schreef:

Proeven van de middeleeuwen in het Brugse Ommeland en het Zwin

De Zwinstreek beleefde in de middeleeuwen gouden tijden dankzij zijn brede Zwingeul en bloeiende Zwinhavens. Vandaag de dag ziet het prachtige zwinlandschap er volledig anders uit. Ga samen met ons terug in de tijd om de Verdwenen Zwinhavens te ontdekken en te proeven van middeleeuwse gerechten die gebaseerd zijn op archeologisch onderzoek in de regio.

Fietsers en bezoekers aan de Zwinstreek kunnen de gerechten en lekkernijen de hele zomer lang en ook in het najaar ontdekken. Klik hier voor meer informatie.

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met brugseommeland.be.

Ooit al gehoord van Makevis, masteluyn of greynen? Deze verborgen middeleeuwse ingrediënten uit de Zwinstreek kan je sinds 1 juni proeven op verschillende locaties langs de fietsroute De Verdwenen Zwinhavens. Deze succesvolle fietsroute werd in de zomer van 2021 gelanceerd en laat je het historische Zwinlandschap tussen Knokke-Heist, Sluis, Damme en Brugge ontdekken. In de middeleeuwen verbond de brede Zwingeul Brugge en Vlaanderen rechtstreeks met de zee wat zorgde voor een bloeiende handel. Langs de geul lagen de tophavens van Europa, maar de geul verzandde en de havens verdwenen. Langs de route vind je vijf virtual reality kijkers en in het Zwin Natuur Park vind je er twee. Wie door een kijker loert, komt vanuit het huidige landschap virtueel terecht in de bruisende middeleeuwse havenstadjes. De Verdwenen Zwinhavens route blijft tot en met 2023 een van de uithangborden van het Brugse Ommeland en de kust.

Verborgen ingrediënten

Nieuw dit jaar is dat fietsers en bezoekers ook écht van de middeleeuwen kunnen proeven: ‘De Verdwenen Zwinhavens: de middeleeuwen op je bord!’. De Foodarcheoloog Jeroen van Vaerenbergh zet zijn schouders onder dit grensoverschrijdende project en plaatst vergeten middeleeuwse ingrediënten opnieuw in de kijker: “Tot en met 2024 doet de vakgroep archeologie van de Universiteit Gent opgravingen in de Zwinstreek, waar ooit de middeleeuwse voorhavens lagen. Uit deze opgravingen en na het uitpluizen van oude toltarieven, kwamen verrassende resultaten naar boven over de middeleeuwse ingrediënten, eetgewoonten en bereidingswijzen.”

Voor dit project werkte De Foodarcheoloog samen met de Nederlandse gastronoom Marcin Beaufort: “Wij bieden de dertig chefs, ondernemers en producenten een overvolle voorraadkast van middeleeuwse ingrediënten aan zodat ze nieuwe, hedendaagse creaties kunnen maken. Zo gaan ze aan de slag met o.a. mythische paradijskorrel, Syrisch rozenwater, Scandinavisch gebak, gepekelde citroenen om zo hun eigen persoonlijke toets te geven aan hun bereidingen.”

Meer dan 30 enthousiaste horeca-ondernemers sloegen aan het experimenteren met die middeleeuwse smaken. “De eerste gesprekken vonden ongeveer een jaar geleden plaats toen we een soort van inspiratiemoment organiseerden. Nadien volgde er een heel najaar aan voorbereidingen tot we begin mei van dit jaar samenkwamen met alle partners en ondernemers. Tijdens deze ontmoeting werden er al verschillende, nieuwe creaties voorgesteld en geproefd zodat we feedback konden geven”, vertelt Jeroen Van Vaerenbergh.

‘De Verdwenen Zwinhavens: de middeleeuwen op je bord!’ gaat volgens De Foodarcheoloog om zoveel meer dan het middeleeuwse verhaal. “Uit de eetgewoontes van onze voorouders kunnen we afleiden hoe ze met producten omgingen en hoe ze in het leven stonden.”

GRANDE.be mag al het lekkers al fietsend te ontdekken.

Internationale luchthaven voor vogels

Starten doen we vanuit het Zwin Natuur Park. Het eerste natuurreservaat van België betovert ons meteen door de prachtige fauna en flora: van strand en duinen tot zoute slikken en schorren. Het 770 hectare groot getijdenlandschap is ook een favoriete bestemming bij heel wat vogels. De ooievaars heten je van harte welkom met hun geklepper terwijl de roodborstjes vrolijk fluiten. Het Zwin wordt dan ook niet voor niets de internationale luchthaven voor vogels genoemd. Duizenden vogels landen er jaarlijks om te broeden, voedsel te zoeken of te overwinteren.

Om het concept van de luchthaven door te trekken, zijn de Zwinshop en The Shelter, de kwaliteitsvolle en veelzijdige bistro aan de ingang van het Zwin Natuur Park, ontworpen als een luchthavengebouw. Zo heb je ook aan de inkomhal de vluchtinformatieschermen over het vertrekken en landen van de vogels. Directeur van het Zwin Natuur Park Ina De Wasch: “Het gebouw, ontworpen door Coussee en Goris, heeft al heel wat prijzen gewonnen.”

Ook The Shelter tovert Verdwenen Zwinhavensmaken op de kaart. Proef er de puurheid van een in de oven gegaarde bloemkool besprenkeld met grof zout, olijfolie en peterselie of een quiche samengesteld uit drie ambachtelijke kazen.

In het kijkcentrum van het Zwin Natuur Park hebben we een schitterend uitzicht over de Zwinvlakte: het broedeiland dat bezet wordt door honderden vogels. Maar als we de VR-kijker opzetten, keert de Zwinvlakte terug naar zijn vroegere vormen: een brede Zwingeul met Zwinhavens. Een zachte vrouwenstem klinkt door onze bril en begeleidt ons op deze terugreis naar de middeleeuwen.

Duurzaam ontbijt

Iets verderop in Knokke-Heist bevindt zich Hotel St. Pol, een charmant eco-vriendelijk hotel dat erg rustig gelegen is. Dat je hier maar 2 kilometer van het Zwin verwijderd bent, merk je meteen aan de kleurrijke groene gevel waarop een ooievaar prijkt. Vooraan bevindt zich een gezellig terras waar je een heerlijk ontbijt kan proeven, verzorgd door een gastheer en gastvrouw die jarenlang een eigen delicatessenzaak en bakkerij hebben uitgebaat. Ook niet-hotelgasten zijn van harte welkom om te proeven.

Het uitgebreide ontbijtbuffet blaast ook ons omver: stuk voor stuk verse producten en ingrediënten zoals de artisanale confituren met mythische smaakmakers van De Zoete Polder, middeleeuws grof-en masteluinbrood met biergist van Bakkerij Philippe, kwark, yoghurt, fruitsalade, verse vruchtensappen en ontbijtgranen. Allemaal afkomstig van producenten die mee instapten in het project Proeven van de middeleeuwen, en die je ook kunt bezoeken tijdens de fietstocht langs de Verdwenen Zwinhavens. Hotel St. Pol is een echte aanrader voor wie zijn dag goed wil starten.

Zo’n vier kilometer verwijderd van Hotel St. Pol bevindt zich De Tramroute, een landbouwbedrijf en hoevewinkel waar je hoevevlees en Polder aardappelen kan kopen.

Verborgen parels

We zetten onze fietstocht verder richting het best bewaarde geheim van West-Zeeuws-Vlaanderen: Sint Anna ter Muiden of Mude, zoals het vroeger heette. Dit kleine stadje kreeg in 1242 stadsrechten en was een levendige handelsstad en voorhaven van Brugge.

Aan het rustieke plein van het schilderachtige Sint Anna ter Muiden bevinden zich De Vijverhoeve en D’Ouwe Schuure, twee verborgen parels waar je heerlijk kan dineren of lunchen en proeven van de Verdwenen Zwinhavensmaken op de kaart. De twee restaurants zijn gevestigd in een authentieke boerderij waar ooit vee werd gehouden. Daarnaast doet D’Ouwe Schuure niet alleen dienst als restaurant maar ook als bed en breakfast. Nog op zoek naar een aangenaam verblijf voor het hele gezin? Dan ben je hier aan het juiste adres.

Een zachte bries ruist door de bladeren aan de bomen, een streepje zon tovert een warme aangename gloed op ons gezicht en uit de bermen klinkt luid getsjirp. Heerlijk. We fietsen verder naar Oostkerke, ongetwijfeld een van de mooiste dorpen van West-Vlaanderen. De Sint-Kwintenskerk met monumentale toren zie je al van ver boven het landschap uitreiken. Ze staat symbool voor het belang dat Oostkerke ooit had als moederparochie voor andere Zwindorpen.

In het centrum van het witte polderdorp Oostkerke liggen Het Oud Gemeentehuis en De Knotwilg. Vanop het terras van deze twee brasserieën geniet je van het uitzicht op de kerktoren met een heerlijke aperitief of maaltijd uit de middeleeuwen.

‘Zwin-tonic’

Van al dat fietsen hebben we honger gekregen. We steken het Leopoldkanaal over en fietsen door tot in Damme.

Met de VR-kijker in Damme laten we ons meevoeren naar het jaar 1299. In de 12de en 13de eeuw was Damme dé overslaghaven bij uitstek in het netwerk van de Brugse voorhavens.

Het historische centrum van Damme mag dan wel niet groot zijn, de culinaire reputatie is befaamd. Bij bistrobar Mout genieten we van de Verdwenen Zwinhavensmaken op de kaart. Als aperitief nemen we de ‘Zwin-tonic’, een gin gestookt door De Damse Brouwers. In samenwerking met De Foodarcheoloog werden producten die in Damme in de middeleeuwen frequent gebruikt en/of verhandeld werden, samengebracht om deze kruidige en frisse gin te creëren. Zo geven onder andere paradijskorrel, salie, citroenmelisse, munt, galanga, jeneverbessen en koriander smaak aan het verleden.

Paradijskorrel

De paradijskorrel is een verloren middeleeuws ingrediënt dat vaak terug aan bod komt; zo ook in de ambachtelijke droge worst van Slagerij Bonne die we samen met de Bouillabaisse kroketjes van de Ambachterie uit Oostburg als hapje geserveerd krijgen. “Paradijskorrels groeiden in moerasgebieden aan de kust van West-Afrika. Zuiderse specerijhandelaars brachten deze pittige zaadjes tot bij ons in het Zwin, Parijs, Londen,… De bevolking wist in die tijd niet waar het vandaan kwam aangezien de Afrikaanse kust nog moest ontdekt worden. Voor hen was de paradijskorrel afkomstig van een aards paradijs”, aldus foodarcheoloog Jeroen van Vaerenbergh.

Als hoofdgerecht kiezen we voor de Toast Damse Mokke en gerookte haring van de Brugse Visrokerij Blue Ocean: heerlijk masteluin-brood met biergist van Bakkerij Philippe uit Westkapelle enerzijds afgewerkt met Damse Mokke, walnoot en de heerlijke specerijen confituren van de Zoete Polder. Anderzijds bereid met gerookte haring, spinazie en anijs.

De zoetebekken onder ons kunnen als toetje kiezen voor citroensorbet en paradijskorrel (Hoeve Hazegras), zilt honingijs (de Beukenhoeve) of heerlijk roomijs met rozenwater en granaatappel (De Heerenhoeve).

Rozen zijn nu niet het meest voor de hand liggende ingrediënt om te gebruiken in onze keuken, vertelt De Foodarcheoloog: “Als we denken aan het gebruik van warme citrusvruchten of exotische bloemen zoals rozen, legt men automatisch een link met de Oosterse keuken. Toch ontdekten we in Sluis een versierde pot gevuld met rozenwater uit Syrië.”

Feestbrood

Met een volle buik rijden we via de Krinkeldijk, een van de mooiste fiets- en wandelwegen van Vlaanderen, naar Sluis. De dijk brengt ons tot aan de volgende VR-bril. De kijker neemt ons mee naar het jaar 1411. Het vissersdorpje Monnikenrede was in de 13e eeuw een bedrijvige havenstad waar vissers, zeelui en handelaars samenwoonden.

De grensstad Sluis ontleent zijn karakter vooral aan de vestingwallen en de markante toren van het Belfort. Sinds de veertiende eeuw profiteerde Sluis van haar gunstige ligging aan het Zwin en werd het dé belangrijkste voorhaven van Brugge. Als toegangspoort tot het Zwin had Sluis ook een politieke en militaire functie. En van deze grootsheid getuigt de VR-film die je in de kijker ziet.

In het centrum van Sluis vind je Bakkerij Sint-Paulus waar ze gedesemd feestbrood met gedroogde zuidvruchten, walnoot en lindehoning verkopen. “Gedroogde zuidvruchten, zoals rozijnen en vijgen, waren in de middeleeuwen betaalbare zoetigheden voor de lokale bevolking”, legt De Foodarcheoloog uit. “Ze werden voornamelijk gebruikt om de volkse feestbroden die op feestdagen werden gebakken een zoete smaak te geven.”

Iets verderop kan je in Frituurke ’t Zwin terecht voor een heerlijke waterzooi-bouillabaisse, frisse salade of lekker Hollantsch biers. Gastvrijheid, ambachtelijke en kwalitatief hoogwaardige producten staan centraal in deze eigentijdse en sfeervolle eetgelegenheid.

Voor een middeleeuwse vissalade, vispannetje of BBQ-vis moet je bij Vishandel ’t Harinkje zijn. Je vindt hun kraam niet alleen op de wekelijkse markt van Sluis, maar ook in Brugge, Knokke-Heist en Damme.

Wildplukwandelingen

Na meer dan 40 km in de benen, verwelkomt Ingrid Vanbrabant ons op haar immens grote domein van 5 hectare in Retranchement. Wandelend door haar tuin vol met wilde planten, rozen, aalbessen en boerenwormkruid, vertelt ze over haar bedrijf Kulderzipke waar je terecht kan voor wildplukwandelingen en het huren van een vakantiehuisje. “Ik ben geboren in Leuven maar woon al sinds 1989 in Zeeuws-Vlaanderen. Ik zou nooit meer terugkeren naar de stad.” Met een heerlijk uitzicht op de tuin sluiten we af met een glaasje zelfgemaakte appelsap.

Kruidig ovenkaasje

Op naar de volgende maaltijd. En hoe stillen we onze honger beter dan met een kruidig ovenkaasje uit de middeleeuwen? In Bar Antiques in Damme heerst een huiselijke sfeer. Okergele Velvet sofa’s en stoelen geven kleur aan het landelijke interieur terwijl houten staanlampen en antieke kroonluchters zorgen voor een warm, aangenaam licht. Op het menu staan tal van zomerse cocktails en gins waaronder de ‘Lost Zwin Harbour Gin’ met toetsen van salie, munt, citroen, Galanga, koriander en jeneverbes.

De Foodarcheoloog: “Sinds de Romeinen koriander binnenbrachten, groeide het in onze overgrootmoeders kruidentuinen. Koriander zorgde voor een frisse citroensmaak binnen het inheemse kruidenaabod.”

We proeven het Verdwenen Zwinhavengerecht: een kruidig ovenkaasje; camembert besprenkeld met vlierbloesemhoning, afgewerkt met takjes verse rozemarijn en geserveerd met krokant ciabattabrood.

Nog zin in een middeleeuwse zoete zonde? Kies dan voor het zilt honingijs (De Beukenhoeve) met een peperkoekcrumble en gekarameliseerde noten.

Moe maar voldaan trekken we ons terug in de kamers van het charmante Hotel ter Polders, gelegen in Monnikenrede langs de Damse Vaart en midden in de natuur. Ook hier heerst er een landelijke sfeer in de balzalen van kamers. Op zo’n 5 meter van ons slaapkamerraam grazen enkele koeien in het gras.

Cocktail met makreelextract en kruidige pralines

Vandaag nemen we de tijd om de ondernemers, streekproducenten en horeca-zaken te bezoeken die niet op de fietsroute liggen.

Onze eerste stopplaats: Knokke-Heist. Hier in de bar The Pharmacy experimenteerde Noa Van Ongevalle samen met De Foodarcheoloog met middeleeuwse ingrediënten om een unieke cocktail te bekomen met subtiel makreelextract. “In 1167 duikt er in het toltarief van Letterwerve makevis op, een oude benaming voor makreel. Deze makevis werd gevangen langs de kust en overspoelde de markt. Voor wie eens iets anders wilde proeven dan de eeuwige haring, was makreel een betaalbaar alternatief.”

Chocolatier M is gespecialiseerd in het maken van gastronomische en kwaliteitsvolle chocolade en is sinds vele jaren een gevestigde waarde aan de Belgische Kust. Ook nu weet chocolatier David Maenhout opnieuw een uniek product uit zijn mouw te schudden: kruidige pralines met het middeleeuwse ingrediënt brouwgruit.

Maïsdoolhof

Vanaf maandag 11 juli 2022 opent het Maïsterplan in Damme. Naast hun melkveebedrijf baten Janne en Maxime een maïsdoolhof uit waar je exclusief kan overnachten in een tiny house of Maïster tent. In het Dams Polder Labyrint geniet je ongestoord van de natuur met een glamping-ontbijt of een BBQ met Verdwenen Zwinhavensmaken.

Net buiten het centrum van Damme vind je Flora Farm, een bedrijf dat middeleeuwse microgreens en eetbare bloemen kweekt en levert aan de plaatselijke horeca.

Op onze weg richting Cadzand houden we halt in het kleine Groede. Drie eigenzinnige bierbrouwers maakten hier hun droom waar. Ze stichtten een eigen brouwerij ‘Dutch Bargain’ met als doel een nieuwe dimensie te geven aan de wereldse biercultuur. Spring ook zeker even binnen in de shop waar je hun gebrouwen Rebels Zwinhavenbier kan kopen.

Aan de Zeeuwse kust in Cadzand nodigt Noordzee Hotel & Spa je uit om te genieten van de Verdwenen Zwinhavensmaken met zicht op de middeleeuwse zeevaartroute.

Dineren in de duinen

Vlakbij de badplaats Cadzand, verscholen in de duinen op het prachtige strand van Retranchement, ligt het Strandpaviljoen de Zeemeeuw. We nemen plaats op het terras en kiezen als voorgerecht voor de tapas: gewokte schelpen met venkel, basilicum, citroen en zwarte peper. Volgens De Foodarcheoloog was venkel een populaire plant in de laatmiddeleeuws keuken. “Het zaad en de knol gaven een anijsachtige smaak aan hartige en vooral ook zoete bereidingen.”

Als hoofdgerecht smullen we van roodbaarsfilet met schaaldieren jus, saffraan, zwarte peper en zeekraal. We genieten van het verre zeezicht over de iconische Zwinmond – en natuurlijk ook van de middeleeuwen op ons bord.